Skąd się wzięli Żydzi w Polsce?

Nie wiem, na ile te poniższe dane są historycznie wiarygodne, ale w jakiś sposób przybliżają wiedzę o tym, skąd w Polsce wzięli się Żydzi, oraz czym się głównie zajmowali (lichwą i rozpijaniem Polaków, oraz przejmowaniem ich majątków).

Indianka

"Żydzi w Polsce, wg źródeł historycznych pierwszymi Żydami, jacy pojawili się na ziemiach polskich, byli kupcy przybywający tu już w X w. W okresie XI-XVII w. do Polski napływała ludność żydowska uchodząca przed prześladowaniami z Zachodu, tworząc w miarę upływu czasu największe skupisko Żydów w Europie - pod koniec XV w. było ich tu 30 tys., w połowie XVII w. już 350-500 tys., a u schyłku Rzeczypospolitej ok. 800 tys. (głównieAszkenazyjczycy).

Ich prawa i obowiązki określały wydawane przez rządzących przywileje, wśród których najważniejszy był statut kaliski Bolesława Pobożnego (1264), potwierdzony przez Kazimierza III Wielkiego (1334, 1364, 1367) i kolejnych władców. Dzięki nim Żydzi uzyskali pozycję jakby odrębnego stanu. Oprócz bezpieczeństwa i wolności religijnych zapewniono im swobodę uprawiania handlu i działalności finansowo-gospodarczej (pożyczki na procent, dzierżawa opłat państwowych, później prowadzenie karczem), a także samorządność. Podstawę tej ostatniej stanowił kahał, czyli gmina wyznaniowa, autonomiczna w sprawach kultu i szkolnictwa, w pewnym zakresie także sądownictwa. W XVI w. działały przejściowo żydowskie senioraty generalne dla Małopolski i Wielkopolski. 1580-1764 zbierał się, najczęściej podczas jarmarków w Lublinie lub Jarosławiu, tzw. Waad (nazwa polska: Sejm Czterech Ziemstw, a od 1623, po oddzieleniu się Żydów litewskich - Sejm Żydów Korony), skupiający ok. 70 przedstawicieli kahałów, który zajmował się m.in. sprawą dystrybucji i egzekucji pogłównego od poszczególnych gmin oraz wewnętrznymi sprawami wspólnoty.

W miarę wzrostu siły ekonomicznej Żydów pojawiały się i potęgowały nastroje niechęci wobec nich. Konkurencji z ich strony próbowali pozbyć się przede wszystkim kupcy i rzemieślnicy. Do pogromów doszło m.in. 1407 w Krakowie. 1495 przesiedlono wszystkich Żydów mieszkających w tym mieście do pobliskiego Kazimierza, który stał się wkrótce ich ważnym ośrodkiem religijno-kulturowym i gospodarczym (pełnił tę funkcję do 1939). Również niektóre inne miasta starały się zamknąć ludność żydowską w gettach lub zupełnie usunąć ją ze swego obszaru (przywilej De non tolerandis Judaeis uzyskało ok. 20 z nich). Równocześnie rządzący i bogata szlachta, głównie ze względów ekonomicznych (znaczne wpływy z podatków, korzystne arendy), okazywali Żydom przychylność.

Upadek miast w XVII w. pogorszył sytuację ludności żydowskiej, pewna jej część przeniosła się na Ukrainę. Obejmowali tam m.in. arendy i uprawiali lichwę, co wzbudziło wkrótce niechęć miejscowej ludności. Do wystąpień antyżydowskich doszło 1648 w czasie powstania B. Chmielnickiego (zabito wówczas blisko 125 tys. Żydów, w literaturze żydowskiej okres ten zwany jest Gezerah - Wielką Katastrofą) i 1768 podczas tzw. koliszczyzny (ok. 50 tys. ofiar).

Sejm Czteroletni (1788-1792) pracował nad ustawami dotyczącymi położenia Żydów, 1792 zapewniono im nietykalność osobistą. U schyłku XVIII w. 2/3 polskich Żydów żyło w miastach, 1/3 uprawiała handel, a 1/3 rzemiosło, mniej niż 1/6 żyła z szynkarstwa i arend (stanowili 80% arendarzy wiejskich).

Państwa zaborcze wprowadziły zarządzenia dyskryminujące Żydów. Prusy iAustria krępowały żydowską samorządność i handel, prowadziły też akcję germanizacyjną i politykę proemigracyjną. Rosja ograniczała ich swobody osobiste, głównie w zakresie nabywania ziemi i osadnictwa. Antyżydowską politykę prowadzono również w Rzeczypospolitej Krakowskiej i w Królestwie Polskim (w 90 miastach Żydzi mieli zakaz osiedlania się, w 30 mogli mieszkać tylko w gettach) - ograniczenia wobec nich zniosły co prawda reformy A. Wielopolskiego (1862), ale pojawiły się one ponownie po upadkupowstania styczniowego 1863-1864 (nie dopuszczano Żydów do urzędów, ograniczano ich dostęp do szkół średnich i wyższych, zakazano im nabywania i dzierżawy gruntów na wsi).

Pod koniec XIX w. w Królestwie Polskim żyło 1,3 mln Żydów, w Galicji 800 tys., w Poznańskiem i na Pomorzu ok. 50 tys. Ich liczba wzrosła na początku XX w., głównie w wyniku napływu ludności żydowskiej ze Wschodu (w następstwie prześladowań i administracyjnych posunięć władz rosyjskich) i 1921 wynosiła już 2,8 mln (10% mieszkańców odrodzonej Polski), z tego 76% żyło w miastach (25% w Warszawie, Łodzi, Krakowie, Lwowie i Wilnie) - 1/3 utrzymywała się z handlu, 2/5 z rzemiosła i pracy w drobnym przemyśle, wielu uprawiało wolne zawody.

Tzw. mały traktat wersalski (1919) gwarantował Żydom w Polsce (i innym mniejszościom narodowym) wolność wyznania i posługiwania się własnym językiem (jidysz), swobodę w zakresie zrzeszania się i oświaty oraz równe prawa obywatelskie. Gwarancje takie umieszczone zostały także w konstytucjach 1921 i 1935.

Równocześnie wielu Polaków ulegało nastrojom antysemickim. Nie powtarzały się co prawda pogromy, do jakich w wyniku posądzeń o sympatie proukraińskie i prokomunistyczne doszło we Lwowie (1918) i Pińsku (1919), ale Żydzi stanowili przez cały czas obiekt ataków prasy i publicystyki o orientacji narodowej, a w 2. połowie lat 30. także zarządzeń dyskryminujących (1936 ograniczenie uboju rytualnego, 1937 dopuszczenie tzw. getta ławkowego na wyższych uczelniach). Wielu Żydów wyemigrowało z Polski do Palestyny w okresie reform W. Grabskiego (tzw. alija Grabskiego), dotknął ich też kryzys gospodarczy 1929-1935 (bojkot sklepów żydowskich).

Podczas II wojny światowej Polska była miejscem eksterminacji narodu żydowskiego (Żydów zagłada). Po wojnie ok. 137 tys. osób tej narodowości przybyło do Polski w ramach repatriacji z ZSRR - dołączyły one do ok. 50-80 tys. tych, którzy przeżyli zagładę w kraju. Jednak ogólny klimat polityczno-społeczny nie sprzyjał ich pobytowi (m.in. pogrom kielecki 1946), choć niektórzy z nich, związani jeszcze przed wojną z ugrupowaniami lewicowymi, włączyli się w budowę nowego ustroju w Polsce. W okresie 1946-1950 z Polski do Palestyny wemigrowało 120 tys. Żydów, kolejne masowe ich wyjazdy nastąpiły po 1956 i po wydarzeniach marcowych 1968. Obecnie ich liczbę w Polsce ocenia się na 15 tys., z czego niewielką część zrzesza Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej.

W czasie pobytu na ziemiach polskich Żydzi rozwijali swoją kulturę oraz myśl religijną i społeczną. Już od 2. połowy XV w. kształtowały się ośrodki studiów talmudycznych w Poznaniu (gdzie od 1474 nauczał rabbi Mojżesz ben Izaak Mintz - wielki autorytet w zakresie prawa rabinicznego) i Krakowie (gdzie m.in. działali od końca XV w. Jakub ben Josef Polak - znakomity egzegeta, główny rabin Małopolski, a w XVI w. Mojżesz ben Israel Isserles zwany Rema, uznawany za najwybitniejszego wśród talmudystów na ziemiach polskich). W XVII w. żywy był wśród nich ruch mesjanistyczny. W XVIII w. działali tu m.in. frankiści, toczyły się też polemiki między reprezentantami judaizmu rabinicznego a upowszechniającym sięchasydyzmem (ruch społeczno-religijny o charakterze mistycznym, którego twórcą był Baal Szem Tow z Podola), zwalczanym też przez przedstawicieli żydowskiego oświecenia, haskali. Pod koniec XIX w. narodził się syjonizm, powołano do życia Światową Organizację Syjonistyczną, której struktury działały na terenie ziem polskich już na początku XX w.

Działacze pochodzenia żydowskiego byli też aktywni w różnych ugrupowaniach socjalistycznych i robotniczych (m.in. w Powszechnym Żydowskim Związku Robotniczym, tzw. Bundzie, 1897). Wśród Żydów polskich zaznaczyły się też pewne tendencje asymilacyjne. Wiele organizacji żydowskich istniało w odrodzonej po 1918 Polsce, m.in. ortodoksyjny Agudas Isroel (Związek Izraela, oficjalnie od 1919 jedna z najsilniejszych partii żydowskich w II Rzeczypospolitej), Organizacja Syjonistyczna w Polsce (od 1919 reprezentowana w sejmie i senacie), Centrum Duchowe Mizrachi (początki 1902, od 1918 uzyskało ostateczny kształ organizacyjny). Wśród robotników działał Bund i Poalej Syjon.

Rozwijały się - w językach jidisz, hebrajskim i polskim - literatura, teatr, film, wydawano 193 czasopisma (1928). Czynnych było wielu malarzy i rzeźbiarzy. Działały placówki badawcze, np. Żydowski Instytut Naukowy. Istniały żydowskie szkoły prywatne (1237 z ok. 180 tys. uczniów w 1937), wiele żydowskich dzieci uczęszczało do polskich szkół publicznych. Żydzi odgrywali istotną rolę w rozwoju kultury i nauki polskiej.

Po II wojnie światowej powstały m.in.: Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, Żydowski Instytut Historyczny, Teatr Żydowski imienia Ester Rachel Kamińskiej w Warszawie."

http://portalwiedzy.onet.pl/5458,,,,zydzi_w_polsce,haslo.html